Od 2007 roku docieramy do ludzi – świadków historii, którzy chcą podzielić się swoimi wspomnieniami. Nasze Centrum Dokumentacyjne zgromadziło już ponad 800 relacji historii mówionej oraz niezliczone ilości zdjęć, pamiątek i historycznych dokumentów.
Od 2007 roku docieramy do ludzi – świadków historii, którzy chcą podzielić się swoimi wspomnieniami. Nasze Centrum Dokumentacyjne zgromadziło już ponad 800 relacji historii mówionej oraz niezliczone ilości zdjęć, pamiątek i historycznych dokumentów.
Szczególne miejsce zajmują relacje „świadków historii” gromadzone od początku istnienia Ośrodka „Pamięć i Przyszłość”. Liczące już ponad 800 świadectw Archiwum Historii Mówionej stanowi bazę źródłową dla badaczy coraz chętniej wykorzystujących w swojej pracy naukowej metodę historii mówionej (oral history). Znakomita większość relacji dotyczy powojennych dziejów Dolnego Śląska czy też szerzej – ziem zachodnich i północnych Polski, a ich tematyka jest bardzo zróżnicowana – od życia codziennego po działalność opozycyjną. Nie brakuje też wspomnień wojennych osób, które po 1945 r. znalazły nowy dom na Dolnym Śląsku. Wydzieloną grupę relacji stanowi Archiwum Sybiraków – zbiór relacji przekazanych Centrum Dokumentacyjnemu przez wrocławski Oddział Związku Sybiraków, dokumentujący pobyt „na nieludzkiej ziemi” osób, które po powrocie do ojczyzny zamieszkały na Dolnym Śląsku. Archiwum Historii Mówionej cały czas się powiększa.
Pozyskiwane są zarówno pojedyncze relacje, jak i – dzięki uruchomieniu przez Ośrodek „Pamięć i Przyszłość” konkursu Grant Oral History – całe serie związanych ze sobą tematycznie świadectw.
W zbiorach Centrum Dokumentacyjnego znaleźć można także wiele dokumentów, druków, czasopism i różnego rodzaju wydawnictw (ulotnych, bezdebitowych). Oddzielną kolekcję stanowią muzealia i zabytkowe przedmioty codziennego użytku, których liczba stale wzrasta (szczególnie od czasu przygotowywania wystawy „Solidarny Wrocław”). W ostatnim czasie zbiory Centrum Dokumentacyjnego powiększyły się o szereg ciekawych i nierzadko cennych przedmiotów w wyniku ogłoszonej w listopadzie 2011 r. akcji zbiórki pamiątek historycznych pod hasłem „Uwolnij historię”. Wśród przekazywanych bezinteresownie przez życzliwych mieszkańców Wrocławia i Dolnego Śląska przedmiotów znajdują się archiwalne fotografie pochodzące z albumów rodzinnych, dokumenty, pamiątki działalności opozycyjnej w latach 80. XX w. (wydawnictwa bezdebitowe, ulotki, znaczki), a nawet tak powszechnie pożądane w PRL przedmioty, jak zachowany w idealnym stanie radioodbiornik „Pionier”, adapter „Bambino” czy pralka „Frania”.
Bardzo cennym nabytkiem jest kolekcja Henryka Tomaszewskiego, założyciela Wrocławskiego Teatru Pantominy, na którą składają się przede wszystkim lalki i zabawki, a która jest przechowywana jako depozyt w Muzeum Miejskim Wrocławia.
Wszystkie zbiory w zasobie Ośrodka „Pamięć i Przyszłość” są dostępne dla zainteresowanych badaczy, studentów, dziennikarzy itp. w siedzibie CentrumDokumentacyjnego. Stanowią także podstawę do organizowania wystaw i przygotowywanych publikacji przez Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”. Od 2. połowy 2011 r. zbiory są ewidencjonowane i opracowywane w programie Mona 3-W, co w przyszłości pozwoli na pełne ich udostępnianie w Internecie (opis obiektu wraz z multimediami: nagraniami, filmami, wizerunkami elektronicznymi).
Pracownicy Centrum Dokumentacyjnego wykonują także ogólne i szczegółowe kwerendy na potrzeby własne Ośrodka oraz instytucji i osób zewnętrznych.
Zbigniew Nowak urodził się w 1936 r. Jako ośmioletnie dziecko przyjechał do Wrocławia. Był świadkiem wielu przełomowych momentów w historii miasta od Festung Breslau, po „Solidarność”, pielgrzymki Jana Pawła II i powódź tysiąclecia w 1997 r. Fotografią zainteresował się podczas studiów na geografii na Uniwersytecie Wrocławskim. Po studiach rozpoczął prace jako nauczyciel w jednej z wrocławskich szkół. W latach 1967-2004 pracował jako fotoreporter dla „Wieczoru Wrocławia” – wrocławskiej popołudniówki. Wykonał kilkadziesiąt tysięcy zdjęć dokumentujących życie miasta w trzech ostatnich dekadach XX w. Kolekcja ta została zakupiona przez Ośrodek „Pamięć i Przyszłość” i jest opracowywana. Jej cześć jest obecnie prezentowana w galerii internetowej.
Poniżej prezentujemy skany wspomnień Sybiraków:
KSIĄŻKI I OPRACOWANIA:
– Karta
2009 nr 60
– My Sybiracy, rocznik Związku Sybiraków – Oddział w Łodzi
Nr 13 2002
Nr 15 2004 (2 egz.)
Nr 18 2007
Nr 19 2008
Nr 20 2009 (2 egz.)
Nr 21 2010 (2 egz.)
Nr 23 2012
Nr 24 2013
Nr 25 2014
– Sybiracy. Pismo poszkodowanych przez totalitaryzm, Warszawa, 1992-
R. 3 nr 43, 45
R. 4 nr 51-55
R. 6 nr 61-65
R. 7 nr 66
– Sybirak. Pismo Związku Sybiraków, Białystok 1995-
Nr 13 1995
Nr 14 1996
Nr 18 1998
Nr 20 1999
Nr 22, 24 2000
Nr 25-27 2001
Nr 28-29 2002
Nr 30-31 2003
– Zesłaniec. Pismo Rady Naukowej Zarządu Głównego Związku Sybiraków, 1996–
Nr 1 1996
Nr 2 1997
Nr 3 1998
Nr 5 2000
Nr 6 2001
2002 nr 7-10
2003 nr 11, 12, 14
2004 nr 15-19
2005 nr 20-23
2006 nr 24, 26-28
2007 nr 29-32
2008 nr 33-34, 36-37
2009 nr 38, 40-41
2010 nr 42-45
2011 nr 46-49
2012 nr 50, 52-53
2013 nr 54-57
2014 nr 58-61
2015 nr 62-63
Kroniki Zarządu Oddziału Związku Sybiraków we Wrocławiu:
1988-1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001-2002
2003
2004
2005
2006
2007
Dariusz Misiejuk | 71 715 96 11 |
kierownik Zespołu Dokumentacyjnego, | dariuszmisiejuk[at]zajezdnia.org |
Jan Zagwojski | 71 715 96 13 |
starszy dokumentalista | jan.zagwojski[at]zajezdnia.org |
Aleksandra Pytel | 71 715 96 12 |
dokumentalista | aleksandra.pytel[at]zajezdnia.org |
Olga Kolany | 71 715 96 12 |
dokumentalista | olga.kolany[at]zajezdnia.org |
Michał Piechel | |
dokumentalista | michal.piechel[at]zajezdnia.org |
Centrum Dokumentacyjne Ośrodka „Pamięć i Przyszłość” jest czynne:
poniedziałek – piątek, 8.00 – 16.00
ul. Grabiszyńska 184, 53-235 Wrocław
archiwum[at]zajezdnia.org
Pracownia Naukowa jest czynna:
wtorek – piątek, 10.00 – 15.00
Kardynał Bolesław Kominek
Urodził się 23 XII 1903 r. w Radlinie II (obecnie dzielnica Wodzisławia Śląskiego) jako syn Franciszka i Katarzyny z domu Kozielskiej. W 1923 r. ukończył Państwowe Gimnazjum w Rybniku, jako jeden z dwóch pierwszych polskich maturzystów, a następnie rozpoczął studia teologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Święcenia kapłańskie przyjął w 1927 r. z rąk biskupa Arkadiusza Lisieckiego. Następnie wyjechał do Paryża, gdzie w Instytucie Katolickim przygotował pracę doktorską o filozofii Rudolfa Euckena z Jeny oraz uzyskał licencjat z nauk społecznych. Chociaż miał dalsze aspiracje naukowe został skierowany jako wikariusz do parafii robotniczej w Dębie (diecezja katowicka). Po krótkim okresie w 1930 r. bp Stanisław Adamski wyznaczył go do pracy w sekretariacie Akcji Katolickiej. Z zapałem organizował stowarzyszenia i zjazdy katolickie. Potrafił zachęcić do działania stosując nietypowe metody, pisał artykuły i broszurki pod prowokacyjnymi tytułami np. „Rola diabła w Akcji Katolickiej”. Przyszły kardynał w okresie wojny pozostał w kraju. Działał w swojej macierzystej diecezji. 15 VIII 1945 r. został mianowany administratorem apostolskim w Opolu. Pełnił tę funkcję do 26 I 1951 r., kiedy wraz z pozostałymi pięcioma administratorami apostolskimi został zmuszony do opuszczenia urzędu.
Przez kolejnych 5 lat pracował na terenie diecezji krakowskiej. Początkowo mieszkał na Wawelu, a w 1953 r. znalazł przystań w klasztorze Sióstr Urszulanek w Sierczy koło Wieliczki. 10 X 1954 r. otrzymał potajemnie sakrę biskupią w Przemyślu, konsekratorem był biskup przemyski Franciszek Barda. W 1956 r. został biskupem administratorem we Wrocławiu, a 1962 r. otrzymał godność arcybiskupa. Brał udział w obradach Soboru Watykańskiego II. Był członkiem soborowej Komisji do Spraw Apostolstwa Świeckich i Komisji do spraw Prasy i Widowisk. Został także powołany na członka papieskiej komisji „Justitia et Pax” oraz na członka Sekretariatu do Spraw Niewierzących. W 1965 r. był głównym inicjatorem i autorem „Orędzia biskupów polskich do ich niemieckich braci w Chrystusowym urzędzie pasterskim”. Przyczynił się do unormowania stosunków dyplomatycznych między Polską a Niemcami i unormowania granic diecezji zachodnich w 1972 r. W latach 1956–1972 był przewodniczącym Komisji Episkopatu do Spraw Kościoła na Ziemiach Zachodnich i Północnych, a od 1957 r. przewodniczącym Komisji Duszpasterstwa Ogólnego Episkopatu Polski. 5 III 1973 r. papież Paweł VI kreował go kardynałem. Zmarł 10 III 1974 r., został pochowany w Katedrze Wrocławskiej.
Kardynał Bolesław Kominek (1903–1974) to jedna z najwybitniejszych postaci powojennego Kościoła w Polsce i zarazem niekwestionowany mąż stanu. Pierwszy polski arcybiskup wrocławski, prekursor pojednania polsko-niemieckiego, główny inicjator i autor orędzia pojednawczego skierowanego do biskupów niemieckich, w którym padają słynne słowa „udzielamy wybaczenia i prosimy o nie”.
Bolesław Kominek odegrał ogromną rolę w organizowaniu życia społecznego i struktur kościelnych po wojnie na terenie Opolszczyzny i Dolnego Śląska. Działał na rzecz unormowania polskiej obecności na ziemiach zachodnich, doprowadził do uregulowania przez Stolicę Apostolską statusu diecezji katolickich na terenach włączonych w skład państwa polskiego po wojnie. Równocześnie swoimi działaniami pokazywał, że możliwe jest ułożenie relacji polsko-niemieckich na gruncie prawdziwego pojednania, wybaczenia i pokoju. Jako autor Orędzia wymieniany jest wśród osób, które odegrały pierwszoplanową rolę w przezwyciężaniu pojałtańskiego podziału Europy.
Materiały te zostały wykorzystane w opracowaniu naukowym P. Sroka, Kardynał Bolesław Kominek i Orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich w oczach wrocławskich kleryków, [w:] Wokół Orędzia. Kardynał Bolesław Kominek prekursor pojednania polsko-niemieckiego, red. W. Kucharski, G. Strauchold, Wrocław 2009, s. 153–163. Wszystkie te relacje znajdują się w Archiwum Historii Mówionej.
Ośrodek przeprowadził także szereg kwerend w archiwach krajowych i zagranicznych (Archiwum Akt Nowych, Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Archiwum Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu, Archiwum Archidiecezjalnym we Wrocławiu, Historisches Archiv des Erzbistums Köln oraz w archiwach prywatnych) w poszukiwaniu materiałów związanych z okolicznościami powstania Orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich z 1965 r. oraz działalnością biskupa Bolesława Kominka. Cześć z materiałów została opublikowana. W. Kucharski, D. Misiejuk, Dokumenty, {w:] Wokół Orędzia. Kardynał Bolesław Kominek prekursor pojednania polsko-niemieckiego, red. W. Kucharski, G. Strauchold, Wrocław 2009, s. 207–381.
Do udziału w konferencji zaproszeni zostali naukowcy z różnych ośrodków badawczych m.in. z: Uniwersytetu Wrocławskiego, Uniwersytetu Opolskiego, Instytutu Pamięci Narodowej, Polskiej Akademii Nauk w Warszawie i Centrum Badań Historycznych Polskiej Akademii Nauk w Berlinie oraz Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu.
10 grudnia 2008 r. w gmachu Reduty Banku Polskiego przy ul. Bielańskiej 10 w Warszawie odbyła się dyskusja „Orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich jako przykład roli polskiego Kościoła w przezwyciężaniu powojennych podziałów w Europie”, w której udział wzięli: dr Piotr Cywiński (dyrektor Muzeum Auschwitz-Birkenau, prezes Klubu Inteligencji Katolickiej w Warszawie), kardynał Henryk Gulbinowicz (były ordynariusz diecezji wrocławskiej), bp Josef Homeyer (były ordynariusz diecezji Hildesheim, były przewodniczący Komisji Episkopatów Wspólnoty Europejskiej), dr Kazimierz M. Ujazdowski (były minister kultury i dziedzictwa narodowego). Rozmowę przeprowadził Zbigniew Nosowski (redaktor naczelny miesięcznika „Więź”). Dyskusji towarzyszył premierowy pokaz filmu o kardynale Bolesławie Kominku.
22 października 2009 r. w refektarzu Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu odbył się panel dyskusyjny „Kardynał Bolesław Kominek – prekursor pojednania polsko-niemieckiego”. Panel zorganizowany został w ramach Pierwszej Wrocławskiej Konferencji o Współczesnych Niemczech. W spotkaniu wzięli udział ks. prof. Jan Krucina – długoletni współpracownik kardynała Kominka, prof. Grzegorz Strauchold – historyk z Uniwersytetu Wrocławskiego, Dariusz Misiejuk – historyk z Instytutu Pamięci Narodowej, dr Wojciech Kucharski – historyk z Ośrodka „Pamięć i Przyszłość” i Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Marek Mutor – dyrektor Ośrodka „Pamięć i Przyszłość”. Podczas spotkania zostało wyświetlone nagranie telewizyjne wywiadu na temat Orędzia, który kardynał Kominek udzielił dziennikarzowi Hansjakobowi Sthele dla niemieckiej telewizji ARD 7 stycznia 1966 r. oraz zaprezentowana książka: Wokół Orędzia. Kardynał Bolesław Kominek – prekursor pojednania polsko-niemieckiego, red. Wojciech Kucharski i Grzegorz Strauchold, Wrocław 2009.
Spotkanie odbyło się 18 listopada 2010 r. w refektarzu Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu, o godzinie 17.00. W dyskusji udział wzięli: abp Marian Gołębiewski, Winfried Lipscher, prof. Kazimierz Czapliński oraz Marek Mutor. Słowem wstępnym podzielił się z zebranymi ks. prof. Jan Krucina.
Wcześnie, o godz. 13.00, pod pomnikiem kardynała zostały złożone kwiaty m.in. przez metropolitę wrocławskiego arcybiskupa Mariana Gołębiewskiego, panią konsul Anette Bussmann, prezydenta Wrocławia – Rafała Dutkiewicza, Włodzimierza Sulejem – dyrektorem Wrocławskiego Oddziału IPN, Adolfa Juzwenkę – dyrektora Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Jerzy Woźniak – prezesa Wrocławskiego Oddziału Światowego Związku Żołnierzy AK, a także przedstawicieli Wrocławskiego Oddziału Związku Sybiraków, środowiska kombatanckie, przedstawiciele duchowieństwa, a także studentów.
Wśród autorów znaleźli się ks. prof. Jan Krucina, wieloletni najbliższy współpracownik metropolity wrocławskiego, historycy zajmujący się problematyką relacji polsko-niemieckich: prof. Grzegorz Strauchold, prof. Piotr Madajczyk, dr Robert Żurek, historycy Instytutu Pamięci Narodowej: dr hab. Jan Żaryn, dr Łukasz Kamiński, dr Stanisław Bogaczewicz, którzy zajęli się relacjami państwo-Kościół, historycy Kościoła: bp prof. Jan Kopiec, ks. prof. Józef Pater, dr Wojciech Kucharski oraz młodzi badacze – mgr Joanna Giel i mgr Piotr Sroka.
W książce zamieszczona została obszerna część źródłowa zawierająca 69 dokumentów dotyczących treści, okoliczności powstania Orędzia, reakcji społecznej na nie oraz wybrane dokumenty związane z inwigilacją kardynała Bolesława Kominka. Materiały te zostały wytworzone przez organy bezpieczeństwa (w tym Departament I – wywiad i Departament IV zajmujący się walką z Kościołem), Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Urząd do spraw Wyznań. Dokumenty te w większości nie były dotąd publikowane i dostarczają całkiem nowych informacji związanych z problematyką Orędzia.
Poważnym problemem, na jaki natrafiają badacze zajmujący się Orędziem biskupów polskich do biskupów niemieckich jest także brak nowoczesnej, krytycznej edycji tego tekstu. Tę lukę staramy się w niniejszym tomie wypełnić. Zamieszczając w trzeciej części tomu krytyczne wydanie tekstu niemieckiego oraz polskiego tłumaczenia opatrzonego przypisami merytorycznymi. Część ta została uzupełniona faksymilami oryginału Orędzia.
Oddając do rąk czytelników zbiór uwzględniający aktualny stan badań nad osobą i dziełem kardynała Kominka mamy nadzieję, że przyczyni się on do podjęcia szerszych badań na ten temat oraz spełni oczekiwania czytelników zainteresowanych historią Kościoła po drugiej wojnie światowej.
Aby zakupić książkę, należy wysłać zamówienie na adres [email protected]
W filmie wykorzystano bogaty materiał archiwalny, w dużej części dotąd nieznany (m.in. z Archiwum Akt Nowych, Historisches Archiv des Erzbistums Köln, Instytutu Pamięci Narodowej, z archiwum filmowego ks. Dr Jerzego Rasiaka, z archiwum Ośrodka „Pamięć i Przyszłość”), wypowiedzi świadków historii, historyków i przyjaciół kardynała, wśród nich: prezydenta Richarda von Weizsäckera, kard. Henryka Gulbinowicza, doktora Hansjakoba Stehle, historyków Normana Daviesa, Piotra Madajczyka, Grzegorza Straucholda.
Dotychczas odbyło się kilkanaście pokazów kinowych filmu m.in. we Wrocławiu, Warszawie, Legnicy, Świdnicy. Film był emitowany przez wrocławski oddział TVP – obejrzało go ko. 80 tys. widzów. Z uwagi na duże zainteresowanie filmem planowane jest jego wznowienie przez TVP w 2010 roku.
Reżyseria: Marcin Bradke
Współpraca reżyserska: Wojciech Kucharski, Grzegorz Auguścik
Scenariusz: Marcin Bradke
Zdjęcia: Grzegorz Auguścik
Produkcja: Poraj Media na zlecenie Ośrodka „Pamięć i Przyszłość”
Rok produkcji: 2008
Aby zakupić film, należy wysłać zamówienie na adres [email protected]